Op een Leids bedrijventerrein zit in verzamelgebouw De Framboos de boekdrukkerij van Bert Rigters, Papyrus Private Press. Bert drukt handmatig, op een oude drukpers. Hij deelt zijn werkplaats met het atelier van zijn vrouw Wilma, die boekbinderij Papyrus runt.
Wat maakt jouw ambacht zo bijzonder?
Ik ben ambachtelijke boekdrukker. Met loden letters, houten letters, ornamenten, lijnen en een boekdrukpers. Ik werk op een proefpers, daarop maak ik geen grote oplages, maximaal een paar honderd. Ik maak posters en ben nu bezig met een klein boekje van acht pagina’s. Het is helemaal met de hand gezet en opgemaakt. Deze druk is in twee kleuren, daar houdt van tevoren rekening mee. Iedere kant van het drukvel gaat twee keer door de drukpers. Omdat het vel tweezijdig is bedrukt, moet ook het register goed zijn. De voorkant moet goed op de achterkant liggen en ik houd uiteraard rekening met de boekbinder. Die moet weten hoe het vel gevouwen wordt en genoeg ruimte hebben om er na het binden nog wat af te kunnen snijden. Deze manier van boekdrukken is de basis van de drukkunst zoals we die nu kennen. Al gebeurt er nu heel veel digitaal. Ik heb lang in een grote drukkerij gewerkt, daar is de basis helemaal digitaal. Uiteindelijk is het resultaat hetzelfde, inkt aanbrengen op papier of een ander drager.
Nu ben ik weer terug naar het handwerk dat ik in 1974 op de grafische school heb geleerd. Het grappige is, ik heb 44 jaar in de grafische industrie gezeten en in die periode heeft de grafische techniek zich revolutionair ontwikkeld. Vanaf de uitvinding van de losse letter door Gutenberg in 1450 tot de jaren ’60 was er bijna geen ontwikkeling van de grafische processen. Tot die tijd was het voornamelijk een mechanisch proces. Met de inzet van elektronica en het toepassen van digitale technieken gingen de ontwikkelingen razend snel.
Ik schaar mezelf onder de margedrukkers. Dat is een groep drukkers in Nederland die in een huiskamer of in een werkplaats een of meerdere drukpersen hebben staan. Vaak een proefpers zoals de mijne uit de jaren ’60, maar er zijn nog veel oudere. Een margedrukker voegt schoonheid toe aan inhoud. Je kunt je eigen draai geven aan een door jou gekozen tekst of illustratie, vandaar de naam Private Press. Ik hou van poëzie en als ik een mooi gedicht tegenkom, dan wil ik dat naar een hoger niveau tillen. De gedichten die mij opvallen, daar wil ik vorm aangeven. Ik kan nu mijn passie voor het vak en de liefde voor poëzie combineren. Het andere werk vond ik fijn en ik heb het altijd met veel toewijding en plezier gedaan, maar dit bleef trekken.
Het is mooi om met die oude middelen iets te maken dat zich kan meten met het reguliere drukwerk of dat overstijgt. Daar moet je moeite voor doen. Want begrijp me goed, de digitale wereld – met name van letters – is er alleen maar op vooruit gegaan. De typografie heeft veel te danken aan het digitale platform. Zaken als spatiëring, waardoor je letterbeeld mooi wordt op je pagina, kun je nu zoveel fijner en mooier regelen. Dat kan met een loden letter niet, want die kun je niet breder of smaller maken. Om dan toch het totaalbeeld zo te maken dat je zegt, goh dat heeft iets, dat is voor mij een belangrijke reden om dit te doen.
Zit er toekomst in jouw ambacht?
Ik kan niet in de toekomst kijken maar ik denk dat het nog wel toekomst heeft. Ik zit in het bestuur van de Stichting Laurens Janszoon Coster. Een keer per twee jaar organiseert de stichting ‘Mooi Marginaal’. Dan zenden alle margedrukkers hun mooiste drukwerk in. Een vakjury beoordeelt deze inzendingen en de 50 mooiste werken komen in een mooie catalogus. De bekroonde inzendingen gaan op reis. Die exposeren we op diverse locaties in Nederland en België. We willen laten zien dat het vak nog leeft en welke mooie resultaten ermee worden bereikt. Dus heeft het toekomst? Ja! Ook jonge mensen interesseren zich hiervoor en gaan met zo’n pers aan de slag. Het wordt geen grote bedrijfstak, maar het ambacht zal voorlopig zeker blijven bestaan.
Wat is het meest bijzondere dat je ooit hebt (mee)gemaakt?
Het mooiste tot nu toe dat ik heb gemaakt is een omslag voor de margedrukkers. De stichting van margedrukkers geeft vier keer per jaar een nieuwsbrief uit. Ze vragen iedere keer een andere margedrukker voor het maken van het omslag. Ik heb m’n ziel en zaligheid in de omslag gelegd. Ik heb nog nooit zoveel complimenten gekregen. Daar doe je het voor.
